Onderstaande beschouwing is geschreven door Jurjen K. van der Hoek op zijn Tumblr weblog. Omdat ik veel opmerkingen kreeg over de leesbaarheid op Tumblr (je moet inloggen om iets goed te kunnen lezen) heb ik de tekst hier gekopieerd. Graag verwijs ik jullie naar de pagina van Jurjen, via onderstaande knop.
Rembrandts verfstreken digitaal in de remix
Al drie seizoenen lang wordt in Project Rembrandt op NPO1 gezocht naar de meest getalenteerde amateur kunstschilder van Nederland. En een vierde seizoen staat op stapel. Een groep schildertalenten gaat de creatieve strijd met elkaar aan. De kandidaten nemen in navolging van Rembrandt lessen bij een meester-schilder. Van Rijn inspireert hen om een eigen stijl te ontwikkelen. Ze kijken dus als het ware de kunst af. De schilderijen van Rembrandt van Rijn vormen de basis om in zijn voetsporen verder te gaan. Dus op een klassieke manier het penseel en de verf op doek te hanteren. In de veronderstelling dat ze daarna hun eigen weg kunnen gaan.
Schilder Nomer, allang geen amateur meer, leert ook van Rembrandt. Maar benadert het werk op een heel eigen wijze. Nomer is de kunstenaarsnaam van Remon de Jong. Hij buit zijn creatieve talent op vele manieren uit. Zo is Remon naast beeldend kunstenaar animator en oldskool rapper. Hij begon met het tekenen van cartoons, ging over op graffiti en maakte series schilderijen. In de openbare ruimte op diverse plekken in Nederland staan door hem ontworpen en gemaakte sculpturen. Telkens weer probeert hij zichzelf in de kunst opnieuw uit te vinden. Zijn oeuvre staat in het teken van experimenteren en het uitproberen van nieuwe kunstvormen. Zijn laatste project is Abstract Rembrandt.
Met Abstract Rembrandt volgt Nomer niet zoals de deelnemers aan Project Rembrandt de schildertoetsen van Van Rijn, maar gebruikt deze in zijn eigen werk. Met behulp van de computer wordt een detail uit een schilderij geselecteerd en geplaatst op een eigen werk. Op deze manier onderzoekt De Jong de penseelstreek en schept met de klassieke toets een eigentijds kunstwerk. In de tegenstelling tussen oud en nieuw, analoog en digitaal, vindt hij een eigen vorm van uiten. Niet het schilderen naar Rembrandt is zijn streven, maar door het herschikken van de penseelstreken een nieuwe beeldtaal te laten ontstaan. Nomer selecteert en isoleert oorspronkelijke penseelstreken uit de Nachtwacht. Knipt en plakt deze in een reorganisatie aan vlakken en van kleuren. Op deze manier vormt hij een andere nieuwe compositie. Hij probeert een glimp op te vangen van hoe abstracte kunst er in de 17e eeuw uit had kunnen zien. Hij laat als het ware de klassieke Rembrandt los in de moderne wereld.
Abstracte kunst ontstond in het begin van de 20e eeuw. Kunstenaars namen in hun werk steeds meer afstand van de weergave van de werkelijke natuur. Ze stelden als protest tegen de heersende moraal de kunstwerken samen uit niet-representatieve of enkel suggestieve vormen van objecten. Dat was in de tijd van Rembrandt uiteraard ongepast en de kunstwereld was daar nog lang niet aan toe. Toch hield Van Rijn zich niet altijd aan de werkelijkheid en vulde zijn werk wel met enige mate van emotie in. Een voorbeeld daarvan is de Nachtwacht, waarop de afgebeelde groep een bij elkaar geraapt zooitje ongeregeld lijkt. Het is niet volgens de letter abstract, maar laat wel het gevoel spreken zoals niet-objectieve kunst dat ook doet.
“Na twee jaar experimenteren kwam ik tot verschillende soorten composities, verschijningsvormen en afwerkingen”, lees ik op de website van Remon. “Penseelstreken, Photoshop, codering, giclee prints, verf, dammarvernis, houtblokken, massoniet, hars, aluminium en 17e-eeuwse lijsten in één grote mix.” Hij maakt daarbij geen gebruik van kunstmatige intelligentie, want wil zelf de meester over zijn werk blijven. Wel is de computer een hulpmiddel om willekeur en abstractie te creëren. Hij gebruikt de eens door Rembrandt analoog gepenseelde verfstreken in een digitale omgeving.
De bij het verplaatsen en herschikken ontstane afbeeldingen worden geprint. Om de textuur in het werk van de oude meester te behouden worden de digitale schilderijen wel op jute geprint. Rembrandt zat tenslotte op linnendoek te werken. En Nomer wil dan geenszins Van Rijn achter zijn naam schrijven, maar wel in zijn geest en met zijn talent stoeien. Door de prints na het afdrukken vervolgens te vernissen krijgen de gecodeerde streken hun 17e eeuwse uitstraling terug. Op die manier wordt Rembrandt als aangever van dit nieuwe werk toch eer aan gedaan.
Nomer heeft onder meer een eigentijdse vertaling gemaakt van het beroemde dubbel huwelijksportret dat voor Nederland is verworven met behulp van Frankrijk. De verfstreken zijn echter wel van de Nachtwacht, maar in “Ollie & Oopjen” merk je onmiskenbaar het illustere tweetal Maarten Soolmans en Oopjen Coppit op. Door stroken uit het origineel te lichten ontstaan de zogenaamde “Blinds”, een variatie op het thema. En dan laat Remon in gedachten Rembrandt zelf abstract schilderen. De kleine werken op een blok hout geplakt ontstaan. Van Rijn kijkt om zich heen en vertaalt de wereld, De Jong is zijn profeet. Vanuit zijn graf geeft de klassieke schilder als het ware aan wat de eigentijdse kunstenaar kan en zal doen. Nomer leeft in de geest van Tdnarbmer, een niet uit te spreken gedachte. Daarom geeft hij er beeld aan.
Op de website nomer.studio zijn vele voorbeelden van dit experiment te bekijken. Maar om de echte look en feel ervaring te krijgen is het zaak naar de Vrije Academie Amsterdam te gaan. Daar aan de Herengracht in het Huis Visari toont Nomer op dit moment en tot en met 7 januari zijn kunsten. Het werk past daar stijlvol in het klassieke interieur. De wanden van de kamers zijn in frisse tinten geschilderd en er is een koel behang geplakt. Het tijdperk van bruin en duister is ingeruild voor een wit en helder eigentijds design. Daar past het werk van Abstract Rembrandt. Het vormt een elegante tegenstelling. De door het vernis gekleurde klassieke tinten tegen hemelsblauwe helder gekaderde wanden. De in zwarte klassieke lijsten en bruine baklijsten gevatte ‘doeken’ sluiten aan op de witte lambrisering. Het vloekt niet, maar gaat juist een intieme relatie aan met de omgeving.
Wanneer ik voor een dergelijk ‘doek’ sta en ik niet de achtergrond ervan ken, weet ik niet wat ik bekijk. Ik zie wel een geschilderd oppervlak met de kenmerken van eeuwen blootstelling aan licht, vocht en warmte. Ik zie een wonderlijke lichtval en een intensief kleurgebruik. Maar een relatie met Rembrandt van Rijn zie ik niet. Het is een bepaald surrealisme dat me wordt getoond, meer nog dan een abstracte afbeelding. Ken ik de basis van waaruit deze 21e eeuwse kunstenaar werkt, dan merk ik de overeenkomsten. Zweeft de ziel van de Nachtwacht boven deze digitale penseelstreken. Gaat het gelaagde werk dieper dan dat het grote voorbeeld gaat. Het raakt de zenuwen van mijn beleven.
Wat ik zie zijn eigenlijk de dagdromen van de geportretteerden op het schuttersstuk. Wie de Nachtwacht bekijkt, het origineel in het Rijksmuseum, zal opmerken dat al de figuren in zichzelf zijn gekeerd en in ruimte en tijd staren. Waar denken ze aan, wat gaat er door hen heen. Wat is hun beleving, hoe ervaren zij de priemende blik van de schilder. Nomer geeft in zijn stukken antwoord op die vragen. Aan de gedachten die achter de figuren van de Nachtwacht schuilen heeft hij beeld gegeven.
Abstract Rembrandt. Prints Remon de Jong (aka Nomer). Vrije Academie, Huis Vasari, Herengracht 368, Amsterdam. 7 december 2023 tot en met 7 januari 2024.